Büyük Part Savaşı: süvari ve okçuların yoğun kullanımıyla karakterize edilirdi. Düşman birliklerine her yönden saldıran Part atlıları karışıklık yaratır ve ortalığı kasıp kavururdu. Hatta ünlü “Part atışı “nı bile geliştirdiler. Dörtnala giderken geriye doğru atış yapabilen Part okçuları, takip eden süvarilere öldürücü atışlar yapıyordu. Katafrakt adı verilen ağır zırhlı atlı süvarileri de saldırı desteği sağlıyor ve uzun mızrakları ve kılıçlarıyla kalan direniş ceplerini temizlemeye yardımcı oluyordu. Selevkos İmparatorluğu’nu ele geçiren Parthia (MÖ 247 – MS 224) batıda Akdeniz’den doğuda Hindistan ve Çin’e kadar uzanan toprakları kontrol ediyor ve Romalılarla bile boy ölçüşüyordu. Parthia’nın savaş yeteneği hakkında Strabon, “hâkimiyet kurmak ve savaşta başarı sağlamak için iyi adapte olmuşlardı” der (11.9.2).
İçindekiler
Part Süvarileri
Orta Asya’nın düz bozkır bölgesinden gelen birden fazla antik yazar, Part süvarilerinin askeri makinelerinin vazgeçilmezi olduğundan bahseder. Askeri taktiklerinde ve organizasyonlarında kusursuz olan Partlar aynı zamanda mükemmel at yetiştiricileri ve eğiticileriydiler. Strabon atlarının “çeviklik” bakımından üstün olduğunu söyler (3.4.15). Etraftaki en hızlı atlar olmaları, binicilerinin düşmanı takip ederken kovalayabilecekleri ya da kovalandıklarında kaçabilecekleri anlamına geliyordu. Muhtemelen eski savaş atları gibi Part atları da düşman piyadelerini ya da atsız süvarileri ezmek için eğitilmişti. Ancak bir atın bir anda dönebilme yeteneğinin değeri erkenden anlaşılmıştı. M.Ö. 5. yüzyılın sonları ile 4. yüzyılın başlarında yazan Ksenophon, Atçılık Sanatı adlı eserinde
Öğrenilmesi gereken bir diğer nokta da, tam hızda bırakıldığında atın keskin bir şekilde yukarı çekilip çekilemeyeceği ve dizginlere itaat ederek etrafta dönmeye istekli olup olmadığıdır. (bölüm 3)
Günümüzün fıçı yarışı binicileri gibi manevra yapan atlı savaşçının askeri çatışma sırasında atının etrafında dönmesinin önemi – takip eden süvarilerin yan tarafına saldırmak, diğer savaşçılara yardım etmek için yön değiştirmek ya da düşman süvarileriyle teke tek mücadele sırasında manevra kabiliyeti avantajına sahip olmak – Part süvari birlikleri için çok önemli olmalıydı. Strabon ayrıca Part atlarının üstünlüğünün bir diğer kısmının da “hızlı hareket etmedeki kolaylıkları” olduğundan bahseder (3.4.15). Bu sadece dörtnala giderken öldürücü atışlar yapan atlı okçunun nişan almasına yardımcı olmakla kalmaz, aynı zamanda en az bunun kadar önemli olarak, binicinin sarsak yürüyüşlü bir ata binmekten yorulmayacağı anlamına gelirdi.
Büyük Part Savaşı
Part süvarileri zaman zaman savaş alanına ulaşmak için belli mesafeler kat ederlerdi. Oraya hızlıca varmak çok önemliydi ama oraya daha yumuşak binilen atların sırtında varmak, daha az yorulan savaşçıların her an yeni bir çatışmaya girebileceği anlamına geliyordu. Part atlarının diğerlerinden üstün olması ve Parthia’nın bu kadar uzun süre askeri üstünlüğünün anahtarı olması, en gelişmiş eğitim yöntemlerini kullanırken üstün hayvanlar üreten son derece organize, yakından tutulan bir at endüstrisinin sahipliğini ortaya koymaktadır.
Zırh ve Silahlar
Atlarına bindiklerinde, binicileri ya da atları ne kadar yetenekli olursa olsun, yine de ölümcül mermilerin hedefi olurlardı. Savaşçının ve atın korunması çok önemli olurdu. Parthia’nın süvarileri hafif ve ağır olmak üzere ikiye ayrılırdı. Hafif süvari birlikleri at sırtındaki okçulardan oluşuyordu. Tunik, pantolon ve bazen kumaş başlık (sivri uçlu ve muhtemelen yastıklı) giyen hafif piyadelerin korunması, atlarının hızından ve manevra kabiliyetinden ve uzaktan atış yapmalarından kaynaklanıyordu.
Atlı okçuların silahları öncelikle kompozit yay ve bir ok sadağıydı. Yayları ahşap, sinüs ve boynuzdan oluşan bir laminattı. Okun salınımını hızlandırmak ve böylece daha büyük bir etki, mesafe ve isabet sağlamak için şekil olarak kavisliydiler. Önceleri, oklarının sapları İskit tarzında kemik ok uçlarıyla uçlandırılmış olabilir. Plutarkhos’a göre, Carrhae Savaşı’nda (MÖ 53) Part orduları “zırhları parçalayan ve sert ya da yumuşak her türlü örtüyü yırtıp geçen bir hız ve güçle” (Crassus, 24.4) atılan dikenli uçlu oklar kullanıyordu. Bu, okun etkisinin azalmayacağı kadar güçlü yaylardan çıkan daha ağır metal uçlu okların göstergesidir. Plutarkhos onların yaylarının “büyük ve güçlü olduğunu, böylece oklarını büyük bir güçle fırlattıklarını” doğrulamaktadır (24.5). Asıl amaçları düşmanla doğrudan çatışmak olmasa da, Part okçularının silah deposunda bir metreye (yaklaşık üç fit) kadar uzunlukta kısa bir kılıç da bulunurdu.
Büyük Part Savaşı
Katafrakt adı verilen Part ağır süvarileri ise tamamen zırhlı bir binici ve attan oluşurdu. Binici için koruma, boyun, gövde, bacaklar ve baş için metal bir miğfer olmak üzere tüm vücudu kaplayan posta veya pul zırhı içerirdi. At için: pullu zırh da hayvanın vücudu için kapsamlı bir koruma sağlardı. Katafrakt binicisinin silahları arasında metal uçlu uzun bir mızrak ve uzun bir kılıç bulunurdu.
Askeri Strateji ve Taktikler
Parthia’nın komuta kademesi hakkında çok az şey bilinse de, savaştaki başarılarının, krala hesap veren bir üst komutana karşı sorumlu olan teğmenlerden oluşan hiyerarşik bir yapı gerektirdiği açıktır. Atlı okçularına ve katafraktlarına bağımlı olan Parthia’nın stratejisi, düşmanla süvarilerinin lehine olan arazide savaşmaktı. Amaçları düşmanla doğrudan çatışmadan kaçınarak kayıplarını en aza indirmekti. Vur-kaç savaş tarzına sahip Parth taktikleri, diğerlerinin yoğun birlik hareketlerine karşı koymak için çok uygundu. En hızlı atlara binen okçular ve sürekli ok tedariki sağlayan deve binicileriyle, piyadeleri yakın mesafe dışında çatışmaya giremeyen kolay hedefler haline getirmişlerdi. Piyadeler askeri aygıtlarının küçük bir parçası olsa da, şartlar gerektirdiğinde müttefik vasal devletlerden piyade birlikleri toplanır ve kullanılırdı.
Taktiklerden biri, düşman birliklerini yıpratmak, yıldırmak ve mümkünse erzaklarından ya da birbirlerinden ayırmaktı. Bu, düşmanı sonunda ölümcül bir ok yaylım ateşiyle karşılaşmak üzere dışarı çeken sahte geri çekilmelerle başarılırdı. Süvarileri hafif atlı ve ağır süvari katafraktlarına bölünmüş olsa da, bu iki birlik uyum içinde çalışıyordu. Hafif atların teçhizatı oldukça ucuzken ve halktan gelen acemi askerler tarafından sürülürken, katafraktlar tüm zırhları ve teçhizatlarıyla birlikte son derece pahalıydı. Binicileri soylulardan gelirdi, sayıları daha az olurdu ve seçilerek görevlendirilirlerdi.
BIRDEN FAZLA KATAFRAKTIN BIR DÜZENE AYNI ANDA SALDIRMASI YIKICI BIR ETKI YARATABILIRDI.
Bir destek sistemi olarak – eğer süvari okçuları kendi başlarına büyük ölçüde başarılıysa – katafraktın rolü düşman süvarilerinin önünü kesmek ve uzun mızrakları ve kılıçlarıyla kalan direniş ceplerini ve kaçan birlikleri temizlemek olurdu. Bir saldırı silahı olarak, ağır atlı katafrakt düşman düzenine doğru hızla koşardı. Böylesine devasa bir hayvan son sürat giderken tıpkı bir bowling topu gibi askerleri sağa sola dağıtır, hatta çarpma alanına yakın olanların itilip kakılmasına neden olurdu. Birden fazla katafraktın bir düzene aynı anda saldırması, savunma hattının yukarısında ve aşağısında yıkıcı bir etki yaratırdı. Doğrudan öldürülen ya da ezilenlerin yanı sıra: cesetler uçuşurken, savaşçılar kaçarken ve kalkanlar düşerken, katafraktlar Part okçularının atış yapabileceği savunmasız boşluklar yaratırdı.
Carrhae Savaşı
Taktiklerinde zeki olan Partlar, psikolojik savaşta da ustaydılar. Carrhae Savaşı’nda, Romalılar yaklaşmadan önce Part generali Surena, ordusunun küçük görünmesi için kuvvetlerinin büyük kısmını öncü muhafızlarının arkasına sakladı. Ardından, “ruhu şaşırtmak ve yargıyı yerinden etmek için” (Crassus, 23:7) Partlar ovayı sağır edici bir davul sesiyle doldurdular. Plutarkhos bu davulların bronz çanlarla kaplı olduğundan bahseder. Valerii Nikonorov’un belirttiği gibi, Doğu Hint davullarında olduğu gibi, çanlar muhtemelen davulun içindeydi “çok sayıda ve büyüktü, bir müzik aletinin sesinden ziyade vahşi bir hayvanın sesini andıran bir vızıltıyla yankılanıyordu” (72). Plutarkhos çanların sesini “gök gürültüsünü andıran seslerle karışık hayvan böğürmeleri gibi” diye tarif eder (23:7). Sadece bu bile Romalılar arasında şaşkınlığa neden olmuştur. Bir sonraki adım için, Romalılar ilerlemeden önce, Surena süvarilerine zırhlarını deri ve cüppelerle kaplattı. Romalılar yaklaşınca Partlar yayıldılar, zırhlarını açtılar ve Romalılar tarafından aniden “miğferleri ve göğüs zırhları içinde parıldayan; keskin ve parlak Margian çeliği” (24.1) görüldü.
Savaşın kendisi söz konusu olduğunda, Partlar hafif ve ağır atlarının nasıl esnek ve uyumlu bir şekilde çalıştığını göstereceklerdi. Surena ilk başta Roma hatlarını yarmak için katafraktlarını göndermeyi düşünse de, kalkanları birbirine kenetlenmiş Roma düzeninin derinliğini görünce füze bombardımanına karar verdi. Romalıların etrafını saran Part atlı okçuları, zırhları parçalayan acımasız bir ok yağmuru başlattılar. Partların cephanesinin bitebileceğini düşünen Romalı komutan Crassus, Part develerinin yeni oklarla geldiğini görünce, oğlu Publius’u süvari ve piyadelerin başına saldırması için gönderdi. Partların hafif atlıları geri çekiliyormuş gibi yapıp uzun bir kovalamacanın ardından Romalıları bir katafrakt pususuna düşürdüler. Romalılar durduğunda, Parth hafif atı etraflarında dönerek öyle yoğun bir toz bulutu kaldırdı ki, Romalılar düzenlerini bozdular ve yine kolay hedef oldular. Sonunda Publius katafraktlara saldırdı ama üstün zırhları, daha uzun mızrakları ve muhtemelen daha yetenekli binicileriyle Partlar kısa sürede galip geldi.
Büyük Part Savaşı
Cassius Dio, katafraktların Part okçuları için boşluklar açmak amacıyla düşman hatlarını kırma amacını teyit ederek Publius’un fiyaskosuyla ilgili şunları aktarır:
Zafer kazanma hevesiyle falanksından uzaklaştı ve ardından bir tuzağa yakalanarak öldürüldü. Bu olay gerçekleştiğinde Romalı piyadeler geri dönmedi ve onun intikamını almak için yiğitçe Partlarla savaşa katıldı. Düşmanın sayıları ve taktikleri nedeniyle kendilerine yakışır hiçbir şey başaramadılar. Eğer dizilişlerinin yoğunluğu nedeniyle oklardan kaçınmak amacıyla kalkanlarını kilitlemeye karar verirlerse, kargı taşıyıcıları [katafraktlar] aceleyle üzerlerine gelir, bazılarını vurur ve en azından diğerlerini dağıtırlardı: ve bunları kenara çevirmek için ayrı dururlarsa, oklarla vurulurlardı. (40.21)
O gün Romalılar en kötü yenilgilerinden birini yaşadılar. Publius savaşta öldü. Crassus daha sonra idam edilecekti. Çok az Romalı kaçabildi.
Garnizonlar ve Lojistik
Parthia’nın askeri gücü atlı okçuları ve süvarilerinde yatıyordu ve bu da ona başka hiçbir şeye benzemeyen bir akışkanlık ve menzil sağlıyordu; sürekli varlık gerektiren diğer alanlarda ise Parthia, tabi müttefikleriyle ortak operasyonlar yürütüyordu. Partlar kuşatıcılıklarıyla tanınmasalar da, sınırlarında garnizonlar bulunduruyorlardı. Cassius Dio’nun dediği gibi, “Dicle’nin ötesinde yaşarlar, çoğunlukla kalelere ve garnizonlara sahiptirler, ancak birkaç şehirleri de vardır” (40.14). En azından Mezopotamya’da, garnizonlarının bakımı için Makedon ve Yunan işbirliğine başvurdukları anlaşılmaktadır. Crassus’un Parthia’yı işgali sırasında ilk işi, “Makedonyalıların ve Partlar için savaşan diğerlerinin çoğu Yunan kolonistleri olduğu için” bir zamanlar Parthia tarafından kontrol edilen “garnizonları ve özellikle Yunan şehirlerini ele geçirmek” olmuştur (40.13). Partlar ikmal hatlarını uzatmamakla da akıllıca davranmışlardır. Süvarileri için elverişli bir arazide savaşırken, “ne yiyecek ne de ücret tedariki olmayan” koşullar altında savaşmaya isteksizdiler. Dahası, suyun kıt olduğu yerlerde Cassius Dio, Partların kendilerini kavurucu sıcağa dayanmaya şartlandırdıklarını ve “topraklarını istila edenleri zorlanmadan püskürtmelerine yardımcı olan” hayatta kalma teknikleri geliştirdiklerini söyler (40.15).
Parthia Savaşları
Parthia’nın askeri taktiklerinden çok azı Carrhae’dekiler gibi belgelenmiş olsa da, Parthia’nın savaşlarının ana hatlarını tespit edebiliriz. Kesin olan bir şey varsa, Parthia’nın imparatorluğunu elde etmesi ve sürdürmesi meteorik bir yükseliş değildi. Başlangıçtan itibaren bile yol boyunca galibiyetler ve mağlubiyetler yaşandı. Selevkos İmparatorluğu’nun Partlar tarafından ele geçirilmesi M.Ö. 247 yılında başladı. Selevkoslar iç savaş ve batıda Ptolemaioslarla olan çatışmalar nedeniyle zayıflamışken, Parthia’nın ilk kralı Arsaces bir fırsat görerek Parthia eyaletini fethetti, ancak Selevkos hükümdarı Antiochus III M.Ö. 209’da Parthia’yı geri alacaktı. Antiokhos Suriye’ye geri döndükten ve Romalılarla yapılan Apamea Antlaşması’yla Selevkosların gücünün azaldığını gördükten sonra, Partlar başka bir fırsat yakaladı.
MÖ 174 civarında Phraates Seleukos İmparatorluğu’na saldırdı. Phraates, Amardialıları fethederek doğuda Hyrcania ile güneybatıda Media arasındaki bölgeyi ele geçirdi, ancak birçok savaş ve çok fazla toprak kazanacak olan kardeşi Mithridates olacaktı. Hemen doğuya dönerek M.Ö. 168 civarında Hindistan ve Çin’in komşusu olan Baktria’yı fethetti. Ardından batıya, Medya’ya yöneldi. Dokuz yıl süren bir savaşta sert bir direnişle karşılaşan Media, nihayet M.Ö. 151 yılında Parthia’nın büyüyen topraklarına eklendi. Dört yıllık bir aradan sonra, muhtemelen ordusunu yeniden kurmak için, Mithridates daha da batıya, Mezopotamya olarak bilinen Fırat ve Dicle nehirlerinin çok önemli verimli hilal bölgesine doğru bakma zamanının geldiğini düşündü. MÖ 144 civarında eski Selevkos başkenti Seleucia’yı işgal etti ve ele geçirdi. MÖ 141 yılında Babil’i fethetti. Demetrius II’nin M.Ö. 138’de Selevkos topraklarını geri almak için düzenlediği seferi savuşturmayı başaran Mithridates daha sonra güneye inerek Elam ülkesini ve başkent Susa’yı ele geçirdi. Ancak topraklarını geri isteyen Selevkoslar tekrar Partlara saldırdı.
Büyük Part Savaşı
Mithridates’in oğlu Phraates II (MÖ 132-127) Antiokhos VII’yi savaşta öldürecek ancak bir İskit isyanını bastırmaya çalışırken ölecektir. Phraates II’nin ölümünden sonra Parth topraklarında ayaklanmalar baş gösterdi. Phraates II’nin amcası Artabanus I (MÖ 127-124 civarı) Elam, Characene ve Babil’deki isyanları başarıyla bastırır, ancak doğuda Yuezhi’lere karşı yapılan savaşta öldürülünce saltanatı kısa sürer. Oğlu Mithridates II (MÖ 124-88) başa geçecek ve Parthia’nın en büyük hükümdarı olacaktır. Mithridates Parthia’nın Elam, Characene, Mezopotamya ve Baktria’daki elini güçlendirmekle kalmadı, Albanya ve Ermenistan’ı da ekleyerek batıdaki Suriye şehri Dura-Europas’ı ele geçirdi. Sınırları artık Akdeniz’den Çin’e kadar uzanan Parthia, coğrafi bir güç ve gerçek bir süper güç haline geldi.
Ancak Partlar bu kez Roma’dan ciddi meydan okumalarla karşılaşacaktı. Phraates III (M.Ö. 70-57) Ermenistan, Albanya ve Kuzey Mezopotamya’daki Gordyene’yi Romalılara kaybedecek ve oğullarının kendisine suikast düzenlemesine neden olacaktı. İç savaş patlak verdikten sonra, Orodes II (MÖ 57-37) kardeşi Mithridates III’ü öldürüp başkent Seleucia’yı yeniden ele geçirdiğinde, Parthia’nın Romalılara karşı belki de en büyük zaferleri için zaman henüz olgunlaşmamıştı. Romalıların Carrhae’deki bozgununun intikamının MÖ 38’de Romalı general Ventidius’un Orodes’in oğlu Pacorus’u Suriye’de yenmesiyle alındığına değinmiştik.
İki yıl sonra Markus Antonius’un yenilgisi, Parthia’nın vur-kaç/çatışmaya girmeme taktiklerinin etkinliğini bir kez daha kanıtlayacaktı. Markus Antonius, Carrhae’de ele geçirilen Roma standartlarını geri alma bahanesiyle seferine Suriye’den başladı. Çevredeki krallıkların bağlılığıyla konumunu güvence altına alarak, Ermenistan’dan Medya’ya doğru bir dağ rotasında yola çıktı. Planı, önemli bir kale kenti olan Phraaspa’yı kuşatmak, burayı bir garnizon haline getirmek ve oradan Parthia’ya saldırmaktı. Kuşatma konvoyunun yavaş ilerlemesinden sabırsızlanan Markus Antonius, konvoyu yetişene kadar Phraaspa’ya giderek ön kuşatma çalışmalarına başladı. Partlar konvoya saldırdı ve onu korumak için bırakılan iki lejyonu bozguna uğrattı. Sonunda, Phraaspa’yı hâlâ ele geçiremeyen ve kış yaklaşırken, Markus Antonius Phraates IV’ün ateşkes teklifini kabul etti. Partlar geri çekilirken Romalıları taciz edecek ve Romalıların 3.000 asker daha kaybetmesine neden olacaktı.
Büyük Part Savaşı
Crassus ve Markus Antonius’a karşı kazanılan zaferler ve ardından M.Ö. 20 yılında Romalılarla yapılan barış anlaşmasıyla Partlar imparatorluklarının güvende olduğunu düşünmüş olabilirler, ancak neredeyse domino etkisi yaratacak şekilde dış istilalar ve iç anlaşmazlıklar etkisini gösterecektir. Artabanus II (MS 10-38) eyalet isyanlarıyla başarılı bir şekilde başa çıkmış ve kardeşi Vonones II ile giriştiği kontrol mücadelesini kazanmış olsa da, Parthia’nın doğu ve batı sınırlarındaki dış baskı ufukta belirmişti. Batıda, MS 115 yılında Roma İmparatoru Trajan, Mezopotamya’yı fethederek ve başkent Seleucia ve Ctesiphon şehirlerini yağmalayarak Parthia’yı işgal etti. Daha sonra doğuda, Partlar ve Kuşanlar arasındaki doğu savaş kayıtlarını destekleyen Kuşan savaş ağası Kanişka (MÖ 120-144), bir zamanlar Parthia’nın en doğudaki eyaleti olan Baktriya’da imparatorluğunu kuracaktı. Batıda, Trajan tarafından gönderilen kuvvetler geri çekilse de, Roma MS 165 yılında, Vologases IV’ün (MS 147-191) hükümdarlığı sırasında Parthia’ya tekrar saldıracaktı.
İmparator Lucius Verus birkaç savaş kazanır ve Seleucia ile Ctesiphon’u bir kez daha yağmalar. Partlar bir şekilde Romalıları kovmayı başardılar, ancak Romalılar MS 198’de geri döndüler. İmparator Septimius Severus yiyecek sıkıntısı yüzünden ayrılmak zorunda kalsa da, Mezopotamya 83 yıl gibi kısa bir süre içinde üçüncü kez harap olacak ve Part İmparatorluğu ciddi şekilde zayıflayacaktır. Son olarak, Medya kralı Artabanus IV’ün (MS 213-224) kardeşi Vologasus VI’ya (MS 208-213) karşı isyan etmesinin ardından, ciddi şekilde zayıflamış Parthia’nın MS 224’te Sasani İmparatorluğu’nun kurucusu olan başka bir isyancı kral Ardaşir tarafından tamamen devrilmesi için emsal oluşturuldu.
Bir yanıt yazın