Çinvat Köprüsü -Ölüler ile Yaşayanlar arasındaki Mitolojik Köprü

ÇİNVAT KÖPRÜSÜ

Çinvat Köprüsü, eski Pers dini Zerdüştlükte yaşayanların dünyası ile öbür dünya arasındaki açıklıktır. Cinvat Köprüsü, Cinvad Köprüsü ve Chinvato Peretav olarak da bilinir. Her ruhun, ölümden sonra, yargılanacağı ve öbür dünyada bir yer belirleneceği Cinvat Köprüsü’nden geçmeye mahkûm olduğu düşünülürdü.

Aklanmış ruhlar Şarkı Evi’nin dört katından birinde cennete kabul edilirken, mahkûm edilmiş ruhlar Yalanlar Evi’nin dört cehenneminden birine atılırdı. İyilikleri ve kötülükleri eşit olan ruhlar ise bu ikisinin arasında yer alan ve Katolik arafının erken bir vizyonu olan Hamistakan olarak bilinen, zamanın sonuna ve diriliş gününe kadar kalacakları bir yere atanırdı.

Zerdüştlüğün MS 7. yüzyılda Müslüman Arap istilacılar tarafından bastırılmasından sonra, köprü kavramı varlığını sürdürmüş ve daha sonra As-Sirat olarak bilinen Hadislerde Müslümanların ahiret vizyonuna dahil edilmiştir. As-Sirat’ın gerçekliğine olan inanç günümüzde Müslümanlar arasında farklılık göstermektedir ve Müslüman teologlar tarafından yeniden işlenen eski Pers kavramının geçerliliği tartışılmaya devam etmektedir.

Erken Dönem Din ve Gelişim

Erken İran Dini çok tanrılıydı ve tanrı Ahura Mazda, merkezi karanlık ruh Angra Mainyu tarafından yönetilen kötülük güçlerine karşı insanlığa rehberlik eden ve onları koruyan bir tanrılar panteonunun kralıydı. O dönemde yaşam ve ölüm arasındaki geçiş, ruhun bir feribotla geçtiği bir nehir olarak görülüyordu ve bu olay, iyi ruhların – tanrıların ışığını takip edenlerin – karanlığın yalanlarına inanan ve onları takip eden mahkum ruhlardan ayrıldığı Ayırıcı’nın Geçişi olarak biliniyordu.

M.Ö. 1500-1000 yılları arasında bir noktada, peygamber Zerdüşt bir ışık varlığı olan Vohu Manah (“iyi amaç”) aracılığıyla Ahura Mazda’dan onu ilahi gerçeğe aydınlatan bir vizyon aldı: tek bir gerçek tanrı vardı – Ahura Mazda – ve insanların taptığı diğer tüm tanrılar sadece tekil ilahi varlığın tezahürleriydi.

 

YAŞAYANLAR DÜNYASINI ÖBÜR DÜNYADAN AYIRAN KARANLIK NEHİR VE RUHUN ONU GEÇMEK İÇİN BİNMESİ GEREKEN FERİBOT, CHINVAT KÖPRÜSÜ İLE DEĞİŞTİRİLDİ.

Zerdüştlüğün ana ilkesi, kişinin her şeye kadir Ahura Mazda’ya olan inancının ifadesi olarak İyi Düşünceler, İyi Sözler, İyi Eylemlerdi ve bu inanca bağlı kalıp bunu uygulayanlar ölümden sonra cenneti bulacaklardı. Bu noktada, yaşayanların dünyasını öbür dünyadan ayıran karanlık nehir ve ruhun onu geçmek için binmesi gereken feribot kavramının yerini Chinvat Köprüsü almış gibi görünüyor.

Ölüm ve Chinvat Köprüsü

Erken İran Dini hakkında bilinenlerin tümü, yerini Zerdüştlüğe bırakmasından çok sonra yazılmış metinlerden gelmektedir ve bu nedenle yaşamdan ölüme geçişin hangi unsurlarının ilk dinin unsurları olduğunu ve hangilerinin daha sonraki gelişmeler olduğunu söylemek zordur. Bununla birlikte, Zerdüştlüğün – diğer pek çok inanç gibi – eski dini sistemden ödünç aldığı görülmektedir.

Ölümle birlikte ruh, tanrılar kişinin iyi ve kötü işleri arasındaki dengeyi kurarken üç gün boyunca bedenin yanında kalırdı. Tanrılar görevlerini yerine getirirken, cenaze ritüelleri gerçekleşirdi ve bunların arasında, kötü ruhları korkutup kaçırmak (ve pratik düzeyde, kişinin öldüğünden ve sadece komada olmadığından emin olmak) için bir köpeğin – tercihen dört gözlü bir köpeğin (her gözünün üzerinde bir nokta olan) cesedin huzuruna üç kez getirildiği sagdid (“köpeğin bakışı”) vardı. Eğer köpek herhangi bir zamanda geri çekilirse, bu hala kötü ruhların (özellikle de ölü bedenleri bozan iblis Nasu’nun) var olduğu anlamına gelirdi ve köpek cesede yaklaşma isteği tüm kötü ruhların korkutulduğu şeklinde yorumlanana kadar dokuz defaya kadar tekrar içeri sokulurdu.

Dördüncü gün (ya da üçüncü günün sonlarında), ruh bedenini geride bırakır ve yüksek benliğiyle birleşip bütünleştiği Chinvat Köprüsü’ne giderdi. Köprüyü iyi ruhu karşılayan ve kötü ruhu azarlayan iki köpek korurdu. Ruh daha sonra kişinin vicdanını temsil eden Kutsal Bakire Daena tarafından karşılanırdı. Eğer kişi iyi bir hayat yaşamışsa, Daena güzel bir bakireydi; eğer kişi karanlığın yalanlarını takip etmişse, o zaman çirkin bir cadı olurdu. Daena’ya, ruhu köprüden cehenneme sürüklemek isteyen iblislerin (Aesma Daeva, Asto Vidatu, Vizaresha gibi) saldırılarına karşı koruyan melek Suroosh eşlik ederdi. Mahkûm edilen ruh kolayca zebanilerin kementine yakalanır ve götürülür, ancak aklanan ruh Daena’nın ve cennetteki geleceğinin bir vizyonunu alır:

 

Sonra yolda önüne, kendisinden ruha mutluluk ve tatlılık gelen, semiz ve süt dolu bir inek sureti çıkar.
İkinci olarak, beyaz giysili, on beş yaşında [erkek veya kadın için ideal yaş], her yönden güzel ve ruhun hoşnut olduğu bir genç kız sureti gelir.
Üçüncü olarak, taze meyvelerle dolu, suyla dolu, kuru meyvelerle dolu ve bereketle dolu bir bahçe şekli gelir; bu bahçeden ruha neşeli ve mutlu düşünceler gelir. (Bundahisn 30: 4-5)

Daena ruhu rahatlattıkça ve Suroosh ona rehberlik edip korudukça, köprünün kendisi genişler ve haklı ruh için geçilmesi kolay hale gelir, ancak mahkum edilen için bir saç teli genişliğine kadar daralır ve geçilmesi oldukça zor hale gelir. Bundahisn devam eder:

Köprünün kılıç gibi duran keskin bir kenarı vardır… ve cehennem köprünün altındadır. Sonra ruh, keskin kenarın bulunduğu yere götürülür. Sonra, eğer ruh doğru ise, keskin kenar geniş tarafını gösterir… eğer ruh kötü ise, o keskin kenar kenarda durmaya devam eder ve geçit vermez. Ruhun ileriye doğru attığı üç adımla -ki bunlar kötü düşünceler, kötü sözler ve gerçekleştirdiği kötü eylemlerdir- köprünün başından kesilir ve baş aşağı cehenneme düşer. (Bundahisn 30: 9-13)

Tamamen kötü olmayanlar için, köprünün sonunda ölülerin yargıcı melek Raşnu ve bazı versiyonlarda (diğer sorumluluklarının yanı sıra antlaşma ve sözleşmelere de başkanlık eden) tanrı Mithra durur ve bu ikisine Suroosh da katılırdı. Ruhun yaşamı hakkındaki karar okunur ve ruh daha sonra ya Şarkı Evi’ndeki cennete, ya Hamistakan olarak bilinen arafa ya da Yalanlar Evi’nin cehennemine giderdi.

Köprünün Tanımı

Çinvat Köprüsü en ayrıntılı şekilde, Zerdüşt dininin gelenekleri ve inançlarıyla ilgilenen daha sonraki bir Zerdüşt metni olan Vendidad’ın Fargard (bölüm) 19’unda anlatılmaktadır. Fargard 19:27-31 şöyle der:

27. Ey maddi dünyanın Yaratıcısı, sen Kutsal Olan! Ödüller nerede verilir? Ödüllendirme nerede gerçekleşir? Ödüllendirme nerede yerine getirilir? İnsanlar maddi dünyadaki yaşamları boyunca ruhları için kazandıkları ödülü almak için nereye gelirler?
28. Ahura Mazda cevap verdi: “İnsan öldüğünde, zamanı sona erdiğinde, o zaman kötü, kötülük yapan Daevalar onun görme yeteneğini keserler. Üçüncü gece, şafak görünüp aydınlandığında, güzel silahları olan tanrı Mithra, mutlu dağlara ulaştığında ve güneş doğduğunda.”
29. Sonra Vizaresha adlı şeytan, ey Spitama Zarathuştra, günah içinde yaşayan kötü Daeva tapıcılarının ruhlarını bağlar içinde götürür. Ruh, Zaman tarafından açılan yola girer ve hem kötülere hem de doğrulara açılır. Mazda’nın yaptığı kutsal köprü olan Chinwad köprüsünün başında, ruhları ve canları için, burada aşağıda dağıttıkları dünyevi malların ödülünü isterler.
30. Sonra güzel, biçimli, güçlü ve biçimli bir bakire gelir, yanında köpekleri vardır, ayırt edebilen, çok çocuklu, mutlu ve yüksek anlayışlı biridir. Doğru kişinin ruhunu Hara Berezaiti’nin üzerine çıkarır; Chinwad köprüsünün üzerinde onu göksel tanrıların huzuruna yerleştirir.
31. Vohu Manah altın koltuğundan yükselir; Vohu Manah haykırır: “Nasıl geldin bize, ey Kutsal Olan, o çürüyen dünyadan bu çürümeyen dünyaya?”

Bu köprü vizyonunda Vohu Manah, çok daha sonraları Aziz Petrus’un Cennetin Kapılarının bekçisi olarak gördüğü vizyonla aynı temel amaca hizmet etmektedir. Alıntı yapılan pasaj peygamber Zerdüşt’ün (Zarathuştra) Ahura Mazda’ya ölümden sonra, ruh bedeni terk ettikten sonra ödüllerin nerede verildiğini (ve muhtemelen cezaların nerede alındığını) sormasıyla başlar. Ahura Mazda bu soruya Chinvat Köprüsü’nü tarif ederek yanıt verir. Pasajın sonuna doğru sözü edilen Hara Berezaiti, köprünün uzak tarafında yükselen kutsal dağdı. Bilgin A. T. Olmstead köprünün nasıl işlediğine dair bir açıklama sunar:

Kişinin kendi vicdanı, ister Dürüst ister Yalancı olsun, gelecekteki ödülünü belirleyecektir. Yardımcı yargıç olarak Zerdüşt ile birlikte Ahura Mazda’nın kendisi, danışmanı Doğruluk aracılığıyla, bilgeleri akılsızlardan ayıracaktır. Daha sonra Zerdüşt, Mazda’yı çağırmayı öğrettiği kişilere Ayırıcı Köprü Chinvato Peretav’dan geçmeleri için rehberlik edecektir. Bilgece seçim yapanlar, ödüllerine geçmek için Kurtarıcıların bilimleriyle seyahat edilen Şarkı Evi’ne, İyi Düşünce Yurdu’na, İyi Düşünce Krallığı’na, İyi Düşünce’nin Görkemli Mirası’na gideceklerdir. Orada en yüce Ahura’nın tahtını ve Mazda’nın itaatini, göksel ışıklarla birlikte olan mutluluğu göreceklerdir. Ama akılsızlar Yalan Evi’ne, En Kötü Düşünce Evi’ne, daevaların evine, En Kötü Varoluş’a gidecekler. Kötü vicdanları onlara Köprü’nün Yargısı’nda azap getirecek ve onları sefalet, karanlık, iğrenç yiyecekler ve keder çığlıklarıyla dolu uzun gelecek çağlara götürecektir. (101)

O halde Chinvat Köprüsü öbür dünyaya geçiş ve yargılamaydı ve Raşnu’nun kişinin yaşamı hakkındaki kararını açıkça adil ve kabul edilebilir kılan, koruyucu köpeklerde, Daena’da ve köprünün kendisinde yansıtıldığı gibi, kişinin iyi ya da kötü bir vicdanı olduğunu kabul etmesiydi. Ruhun kendisi hükmün neden verildiğini anlayacak ve kararlaştırılan hedefe doğru gitmeden önce bunu kabul edecekti.

Ölümden Sonra Yaşam

Raşnu tarafından hüküm verildikten sonra ruh öbür dünyadaki evine giderdi. Cennet köprüden yukarı doğru dört seviyeden geçerek yükselirken, Cehennem en karanlık derinliklere inerdi. Bu seviyeler en yüksekten en düşüğe doğru sıralanıyordu:

• Sonsuz Işık Cenneti
• İyi İşler Cenneti
• Güzel Sözler Cenneti
• İyi Düşünceler Cenneti
• Chinvat Köprüsü
• Kötü Düşünceler Cehennemi
• Kötü Sözler Cehennemi
• Kötü İşler Cehennemi
• Sonsuz Karanlığın Cehennemi

Daha önce de belirtildiği gibi Zerdüştlük, Ahura Mazda’nın sevgisinin bir yansıması olarak diğer insanlarla ilgilenmek ve saygı ve nezaket göstermekle ifade edilen İyi Düşünceler, İyi Sözler, İyi Eylemler ilkelerinin önemini vurgulamıştır. Dolayısıyla kişinin öbür dünyadaki evi, Ahura Mazda’nın emirlerine bağlı kalarak ve Angra Mainyu’nun yalanlarını reddederek bu davranış modelini ne kadar yakından ifade ettiğine göre belirlenirdi.

 

KIŞININ ÖBÜR DÜNYADAKI EVINE, AHURA MAZDA’NIN ILKELERINE BAĞLI KALARAK BU DAVRANIŞ MODELINI NE KADAR YAKINDAN IFADE ETTIĞINE GÖRE KARAR VERILIRDI.

Kötü Düşünceler Cehennemi ile İyi Düşünceler Cenneti arasında bir yerde, muhtemelen Hara Berezaiti’nin tabanında, iyi ve kötü düşünceleri, sözleri ve eylemleri dengeli olan ruhlar için Hamistakan Arafı vardı. Burada kişi herhangi bir iyilik için ödüllendirilir ve herhangi bir kötülük için cezalandırılırdı, ancak bu ödüller ve cezalar ruhun tamamını değil, belirli kısımlarını hedef alırdı. Örneğin, düzenli olarak bir köpeği tekmeleyen kişinin ayağı, alışkanlıkla öfkeli sözler söyleyen kişinin dili gibi alev alırdı.

Öyle bile olsa, hayatta ne kadar kötü yola düşmüş olursa olsun – ya da ne kadar iyi davranmış olursa olsun – tüm ruhlar sonunda, yarattıklarından hiçbirinin sonsuza dek acı çekmesine izin vermeyecek kadar iyiliksever olan Ahura Mazda’nın huzuruna kabul edilecekti. Yalanlar Evi’nin en karanlık ve en derin katındaki ruhlar bile bir gün son mesih geldiğinde – Zamanın Sonu’nu (Frashokereti) başlatacak ve kurtuluşu getirecek olan Saoshyant (“Fayda Getiren”) – kurtarılacaklardı, Tüm ruhların arınması, fiziksel bedenlerin dirilişi ve herkesin ebedi bir mutluluk içinde yeniden bir araya geleceği, eski dünyanın yok olacağı ve Angra Mainyu’nun kötülüğünün tamamen yok edileceği cennette Ahura Mazda ile yeniden buluşma.

Sonuç

Bu vizyon, ilk geliştirilmesinden çok sonra Sasaniler tarafından yazılı olarak korunmuştur. Erken dönem İran Dini ve daha sonra Zerdüştlük, yazılı kutsal metinleri olmayan sözlü inançlardı. Kutsal sözler ezberlenir, ayinlerde okunur ve Sasani Dönemi’nde (MS 224-651) yazıya geçirilene kadar bir sonraki nesle aktarılırdı. I. Ardaşir (MS 224-240) ile başlayan Sasani hükümdarları, kutsal metinleri Avestan dilinde (İran’ın eski dili) bilen rahipleri saraylarına davet ederek bu eserleri topladılar ve yazılı hale getirmelerini sağladılar. Bunu yapabilmek için, konuşulan Avestanca’nın fonetiğini koruyacak yepyeni bir yazı icat edilmesi gerekiyordu. Bu yazı Aramice’den geliştirilmiş, ancak eski dilin anlamını ve telaffuzunu net bir şekilde ortaya koymak için dikkatlice yeniden işlenmiştir.

Avestanca’nın yazılı kaydı Ardaşir I’in oğlu ve halefi Şapur I (MS 240-270) döneminde devam etmiş, ancak ilk olarak Şapur II (MS 309-379) döneminde gerçekleştirilmiş ve Kosrau I (MS 531-579) döneminde tamamen tamamlanmıştır. I. Kosrau’dan sonraki Sasani hükümdarları bu çabaları sürdürmüş, inancın eski ilkelerini daha da geliştirmiş ve tanımlamışlardır.

Sasani İmparatorluğu MS 651 yılında istilacı Müslüman Arapların eline geçti ve sonrasında Zerdüştlük bastırıldı, kütüphaneler yakıldı ve sunaklar yok edildi. Pek çok şey geri dönülmez bir şekilde kaybolmuş olsa da, sözlü geleneğin yeniden canlanmasının yanı sıra bir dizi yazılı eser hayatta kaldı ve sadece İslam’ı değil, Hıristiyanlığı ve Yahudiliği de etkileyecekti. Birçok dünya kültüründe yaygın olan ahiret köprüsü kavramı, Pers vizyonunun özellikleri aracılığıyla İslam’a girecektir.

Müslüman dini tefsiri Hadis-i Buhari’de (diğerlerinin yanı sıra) anlatıldığı şekliyle As-Sirat Köprüsü, Çinvat Köprüsü’nün doğrudan bir yansımasıdır. Her ne kadar Müslüman din adamları ve laik akademisyenler Çinvat Köprüsü’nün As-Sirat üzerindeki Pers etkisini tartışmaya devam etseler de, benzerlikler göz ardı edilemeyecek kadar belirgindir. Sırat Köprüsü de günahkârlar için daralır, adil olanlar için genişler ve ruhun cennete ya da cehenneme gitmesinden önceki son yargı yeri olarak kabul edilir. Dahası, İslami köprü de cehennem üzerindeki uçuruma uzanır, ancak ikinci vizyonda, cehennem alevleri kelimenin tam anlamıyla kişinin ayaklarını yalarken ruhu engelleyen dikenler, kancalar ve diğer düzenekler nedeniyle açıklığı geçmek daha zordur.

Köprünün İslami versiyonunda sadece sadık Müslümanlar geçecekken, orijinal Pers vizyonunda köprü her ölümlü varlığın varış noktasıydı. Perslerden etkilenen daha sonraki tek tanrılı inançlarda ruh – ister köprüde ister altın bir taht önünde yargılansın – ebedi bir varış noktasına gönderilirken, Pers vizyonunda kişi sadece bir süreliğine ölümden sonraki yaşam alanında ikamet eder ve sonunda kurtarılır ve yaratıcısıyla yeniden bir araya gelmeye çağrılır. İlk İran ve daha sonraki Zerdüşt sistemlerinin bu yönü, bu inançları şimdiye kadar hayal edilmiş en hayırsever ahiret vizyonları arasında göstermektedir.

worldhistory